Ανθρώπινο δικαίωμα για τα άτομα με οπτική αναπηρία
Προσβασιμότητα & ψηφιακή προσβασιμότητα
Σήμερα σε παγκόσμιο επίπεδο, 1,1 δισεκατομμύρια άνθρωποι έχουν απώλεια όρασης. Στην Ελλάδα το 2020, εκτιμάται ότι υπήρχαν 720.000 άτομα με απώλεια όρασης και από αυτούς, 29.000 άτομα ήταν τυφλοί (IAPB, 2024). Oι τυφλοί χρήστες του διαδικτύου δεν μπορούν να συμμετέχουν αποτελεσματικά σε συνήθεις δραστηριότητες λόγω της έλλειψης προσβασιμότητας και χρηστικότητας του διαδικτύου για μη οπτική αλληλεπίδραση, γεγονός που τους θέτει σε μειονεκτική θέση στην πληροφόρηση (Babu, κ.ά., 2010).
Η προσβασιμότητα αναφέρεται στο βαθμό, όπου ένα προϊόν, μια συσκευή, μια υπηρεσία είναι διαθέσιμα για χρήση και περιήγηση από άτομα με αναπηρία. Η ψηφιακή προσβασιμότητα αφορά την πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία σε τεχνολογικά προϊόντα και υπηρεσίες, την διευκόλυνση της αντίληψης και της κατανόησης του διαδικτύου και των ευκαιριών που αυτό παρέχει στο χρήστη / χρήστρια (Kulkarni, 2019).
Γιατί είναι σημαντική;
Η ψηφιακή προσβασιμότητα διευκολύνει την ισότιμη συμμετοχή τους στην εκπαίδευση, την εργασία, την οικονομία και την πολιτική των ατόμων με οπτική βλάβη αλλά όχι μόνο αυτών. Οι ακουστικές περιγραφές, οι οποίες χρησιμοποιούνται για την ισότιμη πρόσβαση των ατόμων με οπτική αναπηρία -μερική ή ολική, είναι απαραίτητες για και την ορθή κατανόηση της πληροφορίας. Όμως η ψηφιακή προσβασιμότητα δεν αφορά μόνο τα τυφλά άτομα (Lazar, κ.ά., 2015). Το ίδιο ισχύει και για τα άτομα με δυσλεξία.
Επιπρόσθετα, η ανάγνωση σε συνδυασμό με την ακουστική περιγραφή – συνδυασμός οπτικού και ακουστικού ερεθίσματος – συμβάλλει στην βέλτιστη κατανόηση της πληροφορίας από τα άτομα με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ).
Το Πρόβλημα
Σε μια κοινωνία που συνεχώς αναπτύσσεται τεχνολογικά και η εξάπλωση internet μας αυξάνει καθημερινά τις ενέργειες που μπορούμε να κάνουμε μέσα από το κινητό μας ή το pc μας. Για το λόγο αυτό η προσβασιμότητα, αποτελεί πλέον τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές επίπεδο, πολιτική, κοινωνική και ηθική προτεραιότητα στις σύγχρονες κοινωνίες. Η ψηφιακή προσβασιμότητα επιτρέπει σε όλους, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με αναπηρία, να αντιλαμβάνονται, να κατανοούν, να πλοηγούνται και να αλληλεπιδρούν με το Διαδίκτυο. Η ταχεία ανάπτυξη των πληροφοριών και των υπηρεσιών που παρέχονται μέσω του διαδικτύου και των φορητών συσκευών την καθιστά πλέον αδήριτη ανάγκη.
Πολιτικές για την ψηφιακή προσβασιμότητα σε Ευρώπη & Ελλάδα
Η Ε.Ε. έθεσε ως βασική της αξία την ισότητα και αυτό περιλαμβάνει πλέον αυτό τα άτομα με αναπηρία. Θέτοντας σαν βασικό δικαίωμα τους την αυτονομία, την κοινωνική και επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή στον κοινοτικό βίο (άρθρο 26 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ) έχει αναπτύξει πολιτικές και πρωτοβουλίες για την ψηφιακή προσβασιμότητα καθώς αυτό τους δίνει δικαίωμα στην ενημέρωση, την διασκέδαση, την κοινωνικοποίηση και αυτονομία. Για το λόγο αυτό έχει θεσπίσει:
1. Μια οδηγία για την προσβασιμότητα στο διαδίκτυο (Web Accessibility Directive) που καθορίζει κοινές απαιτήσεις προσβασιμότητας που επιτρέπουν σε όλους να διαβάζουν, να κατανοούν και να ολοκληρώνουν διοικητικές διαδικασίες στους ιστότοπους του δημόσιου τομέα και σε εφαρμογές για κινητά τηλέφωνα (Web Accessibility, Shaping Europe’s Digital Future, χ.η.).
2. Τον Ευρωπαϊκό Κώδικα Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών (European Electronic Communications Code) που διασφαλίζει ότι όλοι έχουν πρόσβαση σε οικονομικά προσιτές υπηρεσίες ηλεκτρονικών επικοινωνιών, συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης.
3. Την πρόσφατα αναθεωρημένη οδηγία για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων (Audiovisual Media Services Directive, AVMSD) που καλύπτει τα μέσα για την επίτευξη της προσβασιμότητας, όπως με τη νοηματική γλώσσα, τον υποτιτλισμό για τους κωφούς και τους βαρήκοους και τις περιγραφές ήχου τόσο για τις τηλεοπτικές εκπομπές (δηλαδή τις γραμμικές υπηρεσίες) όσο και για τα βίντεο on demand (VOD) (Revision of the Audiovisual Media Services Directive (AVMSD), χ.η.).
4. Τον κανονισμός eIDAS (σχετικά με την ηλεκτρονική ταυτοποίηση και ασφάλεια κατά τις ηλεκτρονικές συναλλαγές) που απαιτεί οι παρεχόμενες υπηρεσίες και τα προϊόντα να είναι προσβάσιμα για άτομα με αναπηρία, όπως με τις ηλεκτρονικές υπογραφές που βοηθούν στην υπογραφή νομικών εγγράφων και ηλεκτρονικού ταχυδρομείου χωρίς χαρτί (Κανονισμός eIDAS, Διαμόρφωση του ψηφιακού μέλλοντος της Ευρώπης, 2024).
5. Την οδηγία και ο κανονισμός του Μαρακές (2017) αποσκοπούν στη διευκόλυνση της πρόσβασης σε έντυπα έργα, συμπεριλαμβανομένων των ηλεκτρονικών βιβλίων, σε μορφές προσαρμοσμένες για τυφλά άτομα, άτομα με προβλήματα όρασης ή άτομα που δυσκολεύονται να διαβάσουν (Οδηγία για την εφαρμογή της Συνθήκης του Μαρακές στην ΕΕ, EUR-Lex, 2019).
Όσον αφορά την Ελλάδα, ο νόμος 4727/20208 ενσωμάτωσε πρόσφατα την οδηγία 2016/2102 της Ε.Ε. για την ψηφιακή διακυβέρνηση και την οδηγία 2019/1024 για τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες στην ελληνική νομοθεσία. Υπάρχει η υποχρέωση να διασφαλίζεται η ίση πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία στις ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες European Commission. (2021).
Τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης νομοθεσίας καταγράφονται στην Έκθεση Παρακολούθησης της Ψηφιακής Προσβασιμότητας Ιστοτόπων και Εφαρμογών για φορητές συσκευές των Δημόσιων Φορέων και Οργανισμών στην Ελλάδα, όπου «η πλειοψηφία των παραβιάσεων (σχεδόν 90%) εντοπίζεται μόνο σε τρία (3) από τα συνολικά πενήντα (50) κριτήρια προσβασιμότητας που ελέγχθηκαν.» Ανησυχητικό είναι το γεγονός πως τέτοια έρευνα δε έχει πραγματοποιηθεί για ιστοσελίδες που δεν αφορούν δημόσιους φορείς (για τους οποίους δεν υπάρχει και αντίστοιχη πρόβλεψη). Έτσι, η ψηφιακή προσβασιμότητα στην χώρα μας παραμένει, εν γένει, σε αχαρτογράφητα νερά.
Διαβάζω για τους Άλλους και Ψηφιακή Προσβασιμότητα
Για εμάς στο Διαβάζω για τους Άλλους, η προσβασιμότητα τόσο φυσική όσο και ψηφιακή των ατόμων με αναπηρία και η συμπερίληψη τους σε κάθε πτυχή της κοινωνικής ζωής αποτελεί βασικό μας πυλώνα. Για αυτό, τα χρόνια λειτουργίας του Οργανισμού δουλεύουμε συνεχώς προς το στόχο αυτό:
Έχουμε καταστήσει πλήρως προσβάσιμα τα social media μας και τώρα επανασχεδιάζουμε την ιστοσελίδα μας, προκειμένου να γίνει απόλυτα προσβάσιμη σε άτομα με αναπηρία.
Καταστήσαμε προσβάσιμο το 5ο Φεστιβάλ Αστυνομικής λογοτεχνίας «Agatha».
Μέσα από τις δράσεις μας στα σχολεία έχουμε ευαισθητοποιήσει 600 μαθητές πάνω στην τυφλότητα και την συμπερίληψη. Αλλά και μέσα από δράσεις σε επιχειρήσεις έχουμε ευαισθητοποιήσει 160 εργαζόμενους σχετικά με την προσβασιμότητα και την συμπερίληψη.
Έχουμε ηχογραφήσει 124 βιβλία, ενώ έχει γίνει προγραμματισμός να ηχογραφηθούν ακόμα 19. Σε αυτά θα υπάρχουν, για πρώτη φορά, και μουσικά βιβλία!
Μέσα από τα βιωματικά μας σεμινάρια εκπαίδευσης εθελοντών έχουμε ευαισθητοποιήσει 450 άτομα για το ιδιαίτερες ανάγκες των τυφλών ατόμων.
Αυτή τη στιγμή υλοποιούμε το έργο «Γέφυρες Συμπερίληψης» στο πλαίσιο του προγράμματος BUILD, σε συνεργασία με το Σύλλογο Γονέων, Κηδεμόνων και Φίλων Ατόμων με Αυτισμό Ρεθύμνου. Το πρόγραμμα «Building a robust and democratic civic space» (BUILD) έχει ως στόχο την προστασία, την προώθηση και την ευρεία αναγνώριση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και αξιών της Ε.Ε., μέσω της στήριξης οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών (OKοιΠ) στην Ελλάδα και την Κύπρο και της ενίσχυσης των ικανοτήτων και της βιωσιμότητάς τους. Το BUILD συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή ‘Ενωση (1), μέσω του προγράμματος Citizens, Equality, Rights and Values (CERV), το Ίδρυμα Μποδοσάκη και το Κέντρο Στήριξης ΜΚΟ Κύπρου με συνολικό ποσό επιχορήγησης €2,9 εκ. Συντονιστής του BUILD είναι το Ίδρυμα Μποδοσάκη (Ελλάδα) σε σύμπραξη με το Κέντρο Στήριξης ΜΚΟ (Κύπρος).
Στόχος του προγράμματος είναι να αλλάξει την κουλτούρα της τοπικής κοινωνίας της Κρήτης προς μια συμπεριληπτική στάση προς τον διαφορετικό «Άλλον» με σκοπό μακροπρόθεσμα να μειώσει τις διακρίσεις που καταγράφονται έναντι ατόμων με αναπηρία, παιδιών, ηλικιωμένων και άλλων ευάλωτων ομάδων. Για το λόγο αυτό στοχεύουμε να ευαισθητοποιήσουμε πάνω στην συμπερίληψη 400 δασκάλους και να τους δώσουμε εργαλεία που θα μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν στις τάξεις τους.
Ποιοι είμαστε
Το Διαβάζω για τους Άλλους είναι μια Μη Κερδοσκοπική Οργάνωση, η οποία απευθύνεται σε άτομα που δεν έχουν τη δυνατότητα να διαβάσουν λόγω ασθένειας ή αναπηρίας. Υποστηρίζουμε την ισότιμη πρόσβαση των ευπαθών ομάδων –τυφλών, ηλικιωμένων και ασθενών– στη γνώση και στη μάθηση, δημιουργώντας ακουστικά βιβλία και διαβάζοντας για όσους δεν μπορούν να το κάνουν μόνοι τους. Ταυτόχρονα, ευαισθητοποιούμε για την ισότιμη πρόσβαση των ανθρώπων αυτών στο βιβλίο, για μία κοινωνία συμπεριληπτική στην οποία όλοι απολαμβάνουμε το δικαίωμα στη μόρφωση.
Όραμά μας
Μια κοινωνία συμπεριληπτική όπου όλα τα άτομα έχουν ίσες ευκαιρίες κοινωνικής ένταξης, μέσω της ισότιμης πρόσβασης στο αγαθό του βιβλίου και στη μόρφωση.
Με ποιους δουλεύουμε
Υποστηρίζουμε άτομα με εντυποαναπηρία (2), ηλικιωμένους και ασθενείς που δεν μπορούν να διαβάσουν ή να κρατήσουν ένα βιβλίο. Στη χώρα μας, πάνω από 750.000 άνθρωποι αδυνατούν να έχουν πρόσβαση στα βιβλία λόγω αναπηρίας. Εκτιμάται ότι το 39% των ατόμων με σοβαρή́ αναπηρία είναι άνεργοι και το 38,2% των ατόμων αυτών βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού.
Τι κάνουμε
Με στόχο την ενδυνάμωση ατόμων με εντυποαναπηρία, δημιουργούμε ακουστικά βιβλία, ώστε να καταστούν προσβάσιμα. Πρόκειται για πανεπιστημιακά συγγράμματα ή λογοτεχνικά βιβλία που μας έχουν τα ίδια τα εντυποανάπηρα άτομα. Ακόμη, παρέχουμε σεμινάρια εκπαίδευσης στην ψηφιακή προσβασιμότητα σε εταιρίες και άτομα που ασχολούνται με τα Social Media και την κατασκευή ιστοσελίδων, ώστε το περιεχόμενο που δημιουργούν και μοιράζονται να είναι προσβάσιμο.
Όσον αφορά τα ηλικιωμένα άτομα και τους ασθενείς, εκπαιδευμένοι εθελοντές μας τους επισκέπτονται και τους διαβάζουν, κρατώντας τους συντροφιά και ενδυναμώνοντάς τους ψυχοσυναισθηματικά.
Τέλος, οργανώνουμε βιωματικές δράσεις ευαισθητοποίησης σε συνεργασία με σχολεία και εταιρίες με στόχο την άρση των στερεοτύπων γύρω από την αναπηρία και την υιοθέτηση περισσότερο συμπεριληπτικών πρακτικών.
Χρήσιμα link:
Πώς να κάνεις τα post σου στα Social Media προσβάσιμα, εδώ.
Γίνε Εθελοντής / Εθελόντρια. εδώ.
Βιβλιογραφία
Babu, R., Singh, R., & Ganesh, J. (2010). Understanding blind users’ Web accessibility and usability problems. AIS Transactions on Human-Computer Interaction, 2(3), 73-94.
Directive implementing the Marrakesh Treaty in the EU | EUR-Lex. (2019, March 21). EUR-Lex.europa.eu. Retrieved May 27, 2024, from https://eur-lex.europa.eu/EN/legal-content/summary/directive-implementing-the-marrakesh-treaty-in-the-eu.html
eIDAS Regulation | Shaping Europe’s digital future. (2024, April 4). Shaping Europe’s digital future. Retrieved May 27, 2024, from https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/trust-services-and-eid
European Commission. (2021). Digitalisation and digital transformation in Greece. https://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=26430&langId=et#:~:text=digital%20professionals,
Kulkarni, M. (2019). Digital accessibility: Challenges and opportunities. IIMB Management Review, 31(1), 91-98.
Lazar, J., Goldstein, D., Taylor, A. (2015). Ensuring Digital Accessibility through Process and Policy. Elsevier. https://doi.org/10.1016/C2013-0-13367-3
Revision of the Audiovisual Media Services Directive (AVMSD). (n.d.). Shaping Europe’s digital future. Retrieved May 27, 2024, from https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/policies/revision-avmsd
The International Agency for the Prevention of Blindness (IAPB), 2024, Ιούνιος 19. https://www.iapb.org/learn/vision-atlas/
Web Accessibility | Shaping Europe’s digital future. (n.d.). Shaping Europe’s digital future. Retrieved May 27, 2024, from https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/policies/web-accessibility
(1). Με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι απόψεις και οι γνώμες που διατυπώνονται εκφράζουν αποκλειστικά τις απόψεις των συντακτών και δεν αντιπροσωπεύουν κατ’ ανάγκη τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του Ευρωπαϊκού Εκτελεστικού Οργανισμού Εκπαίδευσης και Πολιτισμού (EACEA) ή του Ιδρύματος Μποδοσάκη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο ΕACEA δεν μπορούν να θεωρηθούν υπεύθυνοι για τις εκφραζόμενες απόψεις.
(2). Εντυποανάπηρα άτομα: άτομα με μερική / ολική απώλεια όρασης, δυσλεξία, σωματική αναπηρία στα άνω άκρα.